بنای توحید در وحدت است

اتحاد اسلامی

وحدت میان مسلمانان، از جمله مسایل بسیار مهم و اساسی انقلاب اسلامی است. تلاش هایی که پس از پیروزی انقلاب به منظور تحقق این مقوله حیاتی صورت گرفته و می گیرد، به عنوان حرکتی بنیادین و کاملاً استراتژیک، نقش عمده ای در حفظ سلامت، پایداری و موفقیت روز افزون این خیزش بزرگ سیاسی دینی ایفا می کند. امام خمینی رحمه الله پس از سرنگونی رژیم شاهنشاهی و تأسیس نظام اسلامی، با برافراشتن پرچم اتحاد اسلامی، حرکت اصلاح طلبانه درون ساختاری حکومت اسلامی را با ایجاد تحوّل و دگرگونی های اصولی در نظام اجتماعی کشور آغاز کردند و در این میان، از هفته وحدت، به عنوان یکی از ارزشمندترین ثمرات این حرکت اسلامی و اصلاحی برای ایران اسلامی و تمامی جوامع اسلامی یاد نمودند. اکنون که در هفته مبارک وحدت قرار داریم، به جاست که این میراث گران سنگ امام راحل را پاس بداریم و با تمام توان، در مسیر تحقق «اتحاد اسلامی» بکوشیم.

اطاعت ازسنت و سیره پیامبر، اطاعت خداوند است

-

سیره‌ پیامبر(ص) در قرآن

تمام اعمال، حركات، سكنات، گفته‌ها و اوصاف نفسانی كه سیره و سنت پیامبر نام دارد از طریق وحی انجام می‌گیرد از این رو سنت و سیره آن حضرت حجت است لذا اطاعت از سنت و سیره اطاعت خداوند است، «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ.»[1]«كسی كه از پیامبر اطاعت كند همانا اطاعت خداوند را نموده» پس بنابراین این دو از هم جدا نخواهند بود، زیرا تمام آنچه را می‌گوید و انجام می‌دهد از ناحیه خداوند است و هرگز از روی هوی و هوس نمی‌باشد، «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحی[2]» «هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید، آن‌چه آورده چیزی جز وحی نیست كه به او وحی شده است».إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما یُوحی[3] «تنها از آنچه به من وحی می‌شود پیروی می‌كنم».و چون پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای همگان اسوه حسنه است «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ»[4] پس باید آنچه كه رسول خدا برای مردم آورده بگیرند و اجراء كنند و آنچه كه از او نهی كرده از آن خودداری كنند. «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا[5] آنچه كه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای شما آورده بگیرید و آنچه را كه از آن نهی كرده از آن خودداری كنیداین آیه سند روشنی برای حجت بودن سنت رسول خدا[6] ـ صلّی الله علیه و آله ـ است.- سیره پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در قرآن:در مورد سیره پیامبر در قرآن بحث های گسترده‌ای بیان شده است که به طور اختصار به بعضی از آنها اشاره می‌ نمائیم:

بایستگی بررسی رفتار پیامبر

و

برای دستیابی به الگوی عصری از زندگی پیامبر, بایسته است نخست به بررسی شخصیت آن بزرگ شخصیت تاریخ بپردازیم و رفتار ایشان را مورد مطالعه قرار دهیم و آن گاه با بازسازی رفتارهای پیامبر, خود و دیگران بدان سو رهنمون شویم.نبی اکرم(ص) از آن جهت که انسان است, همچون دیگران, در قبیله ای خاص و در میان قومی خاص و با فرهنگی خاص, زاده, تربیت و بزرگ شده است. بدین جهت او به عربی سخن می گوید, با هم سن و سالهای خود دوست می شود و با آنان به بازی می پردازد, با زنی از همان نژاد, ازدواج می کند, به فرزندان خود علاقه مند است, فرزندش که در می گذرد, اندوهگین می شود و اشک می ریزد, چند روزی که از دخترش دور می شود احساس دلتنگی می کند, به دنبال هر بهانه ای سری به منزل دخترش می زند…پیامبر, به عنوان یک انسان با ویژگیها و خصلتهای انسانی, دارای ظهورها و بروزها و جلوه هایی خواهد بود. او دوره ٌ خردسالی و جوانی و میان سالی را پشت سر گذاشته است.و همچون دیگران به زبان عربی تکلم می کند. و از مرکبهای موجود روزگار خود یکی را برمی گزیند و از آن برای جابه جایی استفاده می کند.او نیاز به سرپناه خود را با ساختن خانه, برمی آورد. او از چیزهایی خوشش می آید و بدانها علاقه مند است و از چیزهایی بدش می آید و نسبت به آنها نفرت و انزجار دارد. در این موارد او نیز تابعی از سنتهای موجود در همان محیط است.

در مکتب خاتم النّبیین

نیکی به همسایه

از مواردی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در سخنان متعدد و موقعیت های گوناگون مورد تأکید و توجه قرار می داد، نیکی به همسایه بود. آن حضرت به مسلمانان توصیه می کرد که: «اگر خواستار آن هستید که پروردگار و فرستاده اش شما را دوست بدارند،.. با همسایگان خود به نیکی رفتار کنید». هم چنین ایشان چهار چیز را عامل زیادی رزق و روزی دانسته اند: خوش خلقی، خوش رفتاری با همسایگان، امتناع از آزار مردم و کاهش بی قراری و نگرانی در هنگام ناملایمات و عوامل اندوه آور روزگار.

آثار مشترك قرآن علمى و عينى

برهان اشتراك قرآن علمى و قرآن عينى در آثار - چنان كه گذشت - اين است كه انسان كامل در حقيقت ، وجود بيرونى قرآن است . پس قرآن عينى همه ى آثار قرآن علمى را دارد و پيش از اين توضيح مختصرى گذشت و در آينده نيز قسمت ديگرى از آن خواهد آمد.

1. مظهر خداى بى همتا

يكى از آثار مشترك قرآن علمى و عينى آن است كه قرآن علمى مظهرى علمى براى خداوند بى همتاست ؛ ليس كمثله شى ء. ⁽⁵⁶⁾ بنابراين ، چيزى همتاى قرآن نيست و همانند سازى آن شدنى نيست ؛ حتى اگر همه ى آدميان و جنيان جمع گرديده ، همديگر را در اين كار يارى كنند، باز هم از چنين علمى ناتوانند.افزون بر آن ، عقل هاى انسان ها را به كنه قرآن راهى نيست . اين مطلب را نيز بارها قرآن حكيم در شاءن خود بيان كرده است . همچنين است قرآن عينى و انسان كامل معصوم كه مظهر عينى خداوند بى مانند است و در ملك خود شريكى و در خلق خود شبيهى ندارد. بدين جهت كسى در اين امر مهم با معصوم شريك نيست و در حوزه ى موجودات امكانى هيچ يك از آدميان ، همتاى او نيست .حضرت رضا عليه السلام در اين زمينه مى فرمايد: امام يگانه ى روزگار خويش است ، كسى با او نزديك و هيچ دانشمندى همسان او نيست ، بديل و مانندى ندارد، كانون همه ى فضائل است ، بدون آن كه وى در صدد كسب آن ها باشد، بلكه اين مهم تفضلى از سوى خداوند فضيلت بخش و وهاب است .

هدايت الاهى

اوصاف خداوند داراى دو نوع ذات و فعل است و هدايت يافتگى ، ذاتى اوست ؛ يعنى به هدايت كننده نيازى ندارد و صفت ذات اوست ، ولى هدايت گرى او نسبت به ديگران از صفات فعل اوست و هر صفت فعلى برگرفته از مقام فعل مستند به ذات است ، نه از خود ذات فعل خدا به سان واسطه اى ميان آن صفت و ذات اوست .پس هدايت بايد مظهرى بيرونى داشته باشد كه همان فعل خداوند است و همان گونه كه قرآن كريم در دو اسم متهدى بنفسه و هاديا لغيره مظهر خداست ، انسان كامل معصوم و عالم به قرآن به محتواى آن نيز در دو اسم پيش گفته مظهر خداوند است .شاهدش اين حديث حضرت رضا عليه السلام در باب امامت است : خداوند پيامبران و ائمه عليهم السلام را توفيق داد و آنچه را به ديگران نداده بود، از خزانه ى علم و حكمت خود به آنان عطا كرد. پس علم ايشان برتر از علم اهل زمانشان هست . چنان كه در قرآن آمده است ؛ آيا كسى كه به حق ره مى نمايد، شايسته ى پيروى است يا آن كه راه نمى يابد، جز آن كه به وسيله ى ديگرى هدايت شود؟ شما را چه شده است چگونه داورى مى كنيد؟ ان الاءنبياء و الاءئمة صلوات الله عليهم يوفقهم الله و يؤ تيهم من مخزون علمه و حكمه ما لا يؤ تيه غيرهم ، فيكون علمهم فوق علم اءهل الزمان فى قوله تعالى : اءفمن يهدى الى الحق اءحق اءن يتبع اءمن لا يهدى الا اءن فمالكم كيف تحكمون . ⁽⁵¹⁾آرى ، انسان كامل معصوم عليه السلام هدايت يافته ى ذاتى است و به هدايت ديگر موجودات امكانى نياز ندارد. چون او مظهر تام و آينه ى تمام نماى خداوند و خودش صراط مستقيم است ؛ ان ربى على صراط مستقيم . ⁽⁵²⁾ پس ، بدون نياز به هدايت ديگران ، هدايت برگرفته از فعل خارجى معصوم عليه السلام است و او حقيقتا شايسته است كه هادى ديگران باشد.بنابراين ، غير معصوم به هدايت معصوم نيازمند است ، چنانكه همه ى كتاب هايى كه انسان ها براى هدايت مردم به سوى حق و حقيقت نگاشته اند، به كتاب خداوند سبحان نياز دارد. چون قرآن مظهر خداوند هدايت يافته ى بالذات و هدايت گر ديگران است . پس قرآن عينى مانند علمى ، در اين دو اسم مظهر خداوند متعالى است

ديدگاه حكيمان و فيلسوفان درباره ى حقيقت انسان

فيلسوفان انسان را نوع اخير و حكيمان او را نوع متوسط مى دانند. زيرا در حركت جوهرى ، حركت و مسافت و متحرك در خارج يكى است ، گر چه از جهت تحليل ذهنى ، هر يك از ديگرى جداست و انسان نيز نزد عموم فلاسفه نوع اخير است ، ليكن از نظر حكمت متعاليه انسان نوع متوسطى است كه در زير مجموعه ى آن ، انواع حقيقى بسيارى يافت مى شود.
بنابراين ، نفس چون ماده اى براى كمالات وجودى انسان است . سپس ، اين كمالات در نفس رسوخ كرده ، ملكه مى شود، به گونه اى كه نفس توسط آن كمالات ، صورت خاصى مى گيرد و حقيقتا خود آن مى گردد؛ هر چند پيش ‍ از اين ، كمالات به شكل قوه و استعداد در آن وجود داشته است انسان به تمام ذات و وجودش به سمت خداوند در حركت است و سرانجام به ديدار او بار مى يابد؛ يا اءيها الانسان انك كادح الى ربك كدحا فملاقيه . ⁽⁴⁵⁾ اگر بر صراط مستقيم سير كند و اصلا خودش صراط مستقيم شود، جمال رحمت پروردگارش را مى بيند؛ وجوه يومئذ ناضرة * الى ربها ناظرة . ⁽⁴⁶⁾ اگر از صراط مستقيم دور گردد و به كژى گرايد، خودش ‍ راه ضلالت و گمراهى مى شود و هيزم آتش مى گردد و جلال قهر و خشم پروردگارش را مى نگرد؛ خداوند سبحان سخن آنان را بيان مى كند كه از مكانى دور فرياد مى زنند: ربنا اءبصرنا و سمعنا؛ ⁽⁴⁷⁾ يعنى خدايا ديديم و شنيديم ، در حالى كه آنان نابينا به محشر مى آيند؛ و نحشره يوم القيمة اءعمى . ⁽⁴⁸⁾ چون از مشاهده ى جمال و رحمت الاهى ناتوان و نابينايند، هر چند جلال و قهر او را مى بينند جاى تدبر است .

هشدار على عليه‏السلام به مردم‏

آنچه در اين خطبه از اهميت بيشترى برخوردار است و هشدارى جدى براى مردم تلقى مى‏شود اين است كه وضعيت روحى و فرهنگ عموم مردم را در آينده تصوير و ترسيم مى‏كند. آنچه تاكنون از آيات قرآن و سخنان حضرت على عليه‏السلام در اين نوشتار =-مورد بحث و گفتگو قرار گرفت هر چند خطاب به مردم است؛ لكن در بيشتر آنها روى سخن با خواص جامعه و كسانى بود كه در مقام تاثيرگذارى بر فرهنگ جامعه هستند. در اين خطبه حضرتش به صراحت، وضعيت روحى و فرهنگ دينى مردم را در آينده پيشگويى مى‏كنند و آنان را از مبتلا شدن به چنين فرهنگى يا غفلت در مقابل آن برحذر مى‏دارند. حضرت بعد از تبيين روحيه حاكم بر بعضى از خواص جامعه، مبنى بر اين كه آنها در جهت رسيدن به اغراض و اهداف دنيوى خود بيشترين افترا و دروغ را به خدا و پيامبر نسبت مى‏دهند و قرآن و دين را به راى خود تفسير مى‏كنند و مردم را به گمراهى مى‏كشانند، فرهنگ حاكم بر عموم مردم را چنين پيش بينى مى‏كنند: مردم و اهل آن زمان نيز چنين‏اند كه، اگر قرآن و كتاب خدا درست و بحق تفسير و تبيين شود، از بى ارزش‏ترين اشيا نزد آنان است و اگر طبق هواهاى نفسانى تفسير شود، از رايج‏ترين و پر رونق‏ترين اشيا در نظر ايشان است. در آن زمان ارزش‏هاى دينى و الهى در ديد مردم از منكرترين اشيا و ارزش‏هاى ضد دينى از محبوب‏ترين امور محسوب مى‏شود.

برخورد دنيا پرستان مسلمان نما با قرآن‏

كسانى كه از نظر ايمان به خدا و لوازم آن چندان قوى نيستند و آن طور كه شايسته و بايسته است ايمان در قلب و روح آنها رسوخ نكرده است، در مقام تعارض بين خواسته‏هاى نفسانى و خواسته خدا و ارزش‏هاى دينى، به دين و ارزش‏هاى دينى روى خوش نشان نمى‏دهند، و از نظر روحى متمايلند كه احكام و ارزش‏هاى دينى را طبق ميل خود و در جهت هواهاى نفسانى‏شان تفسير و توجيه كنند. و اگر تفسير دين و قرآن طبق هواهاى نفسانى آنها مجاز باشد، براى اين گروه بسيار خوشايند خواهد بود؛ چرا كه از يك طرف به خواهش‏هاى نفسانى خود رسيده‏اند و از طرف ديگر به ظاهر از رقبه اسلام خارج نشده‏اند و از مزاياى مسلمان بودن در جامعه اسلامى بهره‏مند هستند. همچنين طبيعى است كسانى كه ايمان و تقوا در جان و روح آنها رسوخ نكرده است و چندان پاى‏بند ارزش‏هاى دينى و احكام الهى نيستند نيز از چنين برداشت‏هايى از دين و قرآن استقبال كنند و از كسانى كه دين و قرآن و ارزش‏هاى دينى را طبق خواسته‏هاى نفسانى آنها تفسير و توجيه مى‏كنند پيروى نمايند و آنها را الگوى خود قرار دهند و از آنان تعريف و تمجيد كنند. نيز طبيعتا چنين كسانى، با آن دسته از عالمان دينى كه قرآن و احكام را آن چنان كه هست و بدون در نظر گرفتن خوشايند و سليقه افراد و مردم تفسير و تبيين مى‏كنند ميانه خوبى ندارند.

تحريف كنندگان معارف دين از ديدگاه على عليه‏السلام‏

امام على عليه‏السلام كسانى را كه در صدد تحريف حقايق دين و افساد فرهنگ دينى مردم هستند، جاهلان عالم نما مى‏خواند. حضرت مى‏فرمايند: و آخر قد تسمى عالما ليس به؛ در مقابل پيروان راستين‏ ? قرآن، گروه ديگرى هستند كه گاه در ميان جامعه عالم و دانشمند تلقى مى‏شوند، در حالى كه از علم بهره‏اى ندارند. اينان با سوء استفاده از عناوين عاريتى و بدون واقعيت، مردم را گم‏راه مى‏كنند. ممكن است اين سوال براى خوانندگان مطرح شود كه پس آنچه اينان با نام مطالب علمى و دينى بيان مى‏كنند، چيست؟ آنان كه خود، سخنان خويش را فهم و برداشت از دين و قرآن بيان مى‏كنند. حضرت على عليه‏السلام در جواب مى‏فرمايند: فاقتبس جهائل من جهال؛ اينان آنچه را با نام مطالب علمى و? برداشت‏هاى خود از دين بيان مى‏كنند و به بهانه قرائت‏هاى مختلف از دين در صدد تحميل عقايد باطل به دين بر مى‏آيند جهالت‏هايى است كه از انسان‏هاى جاهل و نادان ديگرى گرفته‏اند و به اسم معارف دينى و مطالب علمى بيان مى‏كنند. شايد شما تعجب كنيد كه چگونه ممكن است كسانى جهل و نادانى را از ديگرى اقتباس كنند! اقتباس جهل و نادانى از ديگرى يعنى چه؟! براى آن كه به اعجاز كلام حضرت واقف شويم و بر مسووليت خود نسبت به روشنگرى در مقابل منحرفان از حق بيش از پيش واقف گرديم، به نمونه‏اى از اقتباس جاهل‏هاى عالم‏نما از جهالت‏ها و نادانى‏هاى ديگران، كه امروزه با نام ره آوردهاى علمى بيان مى‏شود، اشاره مى‏كنيم.