مسجد نمونه اسلام عهده دار نقشهاي مهمّي در عرصه هاي عبادي، تربيتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي و

نظامي است. مطالعه اين نقشها، سيماي مسجد نمونه را براي ما روشن مي كند. اكنون در چند فراز به بررسي اين

رسا لتهاي مهمّ مي پردازيم.

الف ـ ويژگي هاي عباديِ مسجد نمونه

در فرهنگ ديني نام مسجد يادآور بندگي كرنش در پيشگاه خداوند متعال است. مسجد يعني جايگاه سجده؛ و

سجده اوج عبادت و بندگي انسان براي خداست؛ كه: «السُّجودُ مُنتَهَي العِبَادَة مِن بَني آدَمَ».

در حقيقت در آيين پاك محمّدي ـ صلّي الله عليه و آله ـ با آن كه همه گستره خاك، مسجد است كه: «جُعِلَت لِيَ

الاَرضُ مَسْجِداً ....» ولي برترين و اصيل ترين محفل براي عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است.

از اين رو، در قرآن كريم بر جنبه هاي عبادي مسجد بيش از هر بُعد ديگر آن تأكيد شده است.

مسجد جايگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است. «وَ اَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً»

در گفتار معصومان ـ عليهم السّلام ـ كه ترجمان قرآن است ـ نيز بر اين بُعد مسجد فراوان تأكيد شده است.

بر پايه حديثي قدسي از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خداوند مسجد را زيارتگاه خويش برشمرده؛ كه:«اَلا طُوبَي لِعَبْدٍ

تَوَضَّأ فِي بِيْتِهِِ ثُمَّ زارَني فِي بَيْتي»: خوشا به حال بنده اي كه در خانه خويش وضو بگيرد، آنگاه مرا در خانه ام

زيارت كند.» اين زيارت و اُنس و قُرب در سايه عبادت خالصانه مؤمنان در مسجد فراهم مي آيد. انوار تابناك اين پرسش

پاك و بي آلايش، براي عرش نشينان پرتو افكني مي كند؛ آنسان كه ستارگان آسمان براي ما خاك نشينان نور

افشاني مي كنند. كه:«اِنَّ بُيُوتي في الأرْضِ المَساجِدُ تُضِيءُ لِأهْلِ السَّماء كَمَا تُضِيءُ النُّجُومُ لِاَهْلِ الاَرْضِ.»

حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن كه خود توفيقي بزرگ و كما لي ارزشمند است، كمالات روحي

ديگري را نيز در پي دارد. رحمت خاصّ خداوند،  آمرزش ا لهي، بهشت برين، همنشيني و همدمي با

فرشتگان ا لهي از آن جمله است.

كوتاه سخن آن كه يكي از نقشهاي اساسي مسجد آن است كه زمينه را براي عبادت پر حضور و خا لصانه فراهم

نمايد؛ تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذكر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشويند و با خداوند متعال به معناي

واقعي كلمه اُنس بگيرند. پس هر اندازه مسجد در ايفاي اين نقش حياتي موفّقتر و كار آمدتر باشد، به مسجدي كه

قرآن و سنّت آن را ترسيم نموده، يعني همان«مسجد نمونه» نزديكتر است.

خود مسجد و ويژگي‌هاي آن نيز مي‌تواند عامل جذابي به منظور گرايش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد. اين

ويژگي‌ها و خصوصيات عبارت‌اند از: 1ـ فضاي مناسب و ظواهر خوب آن مسئولان ذي ربط در عصر كنوني بايد در احداث

مساجد تا حد زيادي مداخله كنند، انتخاب محل احداث نقشه‌ي مورد نظر، امكانات و فضاي سبز آن و غيره بايد

حساب شده و از روي اصول باشد؛ احداث مسجد در كوچه و پس كوچه‌ها و با مساحت كم، بدون ديگر امكانات سوت

و كور است و رغبتي در دل جوانان و نا‌آشنايان به مسجد ايجاد نخواهد كرد. 2ـ‌ نظافت تميزي و پاك بودن از جمله

عواملي به شمار مي‌رود كه باعث گرويدن جوانان به مسجد مي‌شود، لذا مسئولان مسجد بايد در خصوص غبار

روبي، نظافت منظم روزانه يا هفتگي، شستن فرش‌ها و عطر افشاني اقدام كنند. نظافت دستشويي‌ها، ‌ايجاد

امكانات بهداشتي نظير صابون، مايع ضد عفوني كننده، آب گرم در زمستان‌ها و شستشوي مرتب و منظم محيط

دستشويي‌ها و به كار بردن خوشبو كننده‌هاي مناسب از ضروريات مساجد است. 3ـ وسايل صوتي، گرما‌زا و سرما‌زا

كساني كه گاهي به مناسبتي به مسجد راه مي‌يابند چنانچه با مسائل ناخوشايندي از قبيل نامناسب بودن صداي

بلند‌گوها و سرد يا گرم بودن بيش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پديد مي‌آيد و سابقه‌ي ذهني منفي در

اذهان ايشان باقي مي‌گذارد، همچنين تنظيم نور كافي در خود مسجد از اهم مسائل است. 4ـ‌ تصميم‌گيري متمركز

مؤمنان و نمازگزاران و مسئولان مربوط مي‌‌توانند به منظور تنظيم برنامه‌ها و امور مساجد و جلوگيري از پراكندگي و

تعدد تصميم‌گيري‌ها، با انتخاب شماري از افراد جوان و متعهد و حتي المقدور متخصص، همچنين ريش سفيدان با

نظارت امام جماعت در قالب هيئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ريزي منسجم اداره كنند.

5ـ ايجاد امكانات فرهنگي ورزشي مسئولان و گردانندگان مساجد مي‌‌توانند با تهيه و تخصيص امكانات فرهنگي از

قبيل: كتابخانه،‌سالن مطالعه، تشكيل گروه‌هاي تواشيح، سرود، همخواني قرآن و تشكيل جلسات آموزش قرآن در

دوره‌هاي گوناگون،‌كلاس‌هاي تقويتي رايگان و كلاس‌هاي آموزشي ديگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند؛ در كنار

اين مسائل تهيه‌ي امكانات ورزشي مرتبط با مسجد تا جايي كه حرمت آن به طور كامل محفوظ بماند نيز مي‌تواند در

شمار عوامل جذب ‌كننده محسوب شود. 6ـ استفاده از افراد خوش صدا بسياري از اوقات مي‌بينيم در مساجد از

قاريان قرآن و مؤذن‌هاي مسن و افراد بد صدا استفاده مي‌شود كه انسان به هنگام شنيدن صداي آنان ناگزير بايد

گوش خود را بگيرد. طبيعي است كه اين موضوع باعث دفع جوانان از مساجد مي‌شود. ج) ‌هيئت امناي مسجد

پيشبرد امور مسجد و آباداني آن، ‌هم به لحاظ معنوي و هم به لحاظ مادي، اشتراك مساعي و همت والاي اعضاي

هيئت امنا را مي‌طلبد، آنان مي توانند با همفكري و همدلي، از عهده‌ي اين وظيفه‌ي شرعي و داوطلبانه به خوبي

بر‌آيند و ذخيره‌اي براي آخرت خود بردارند؛ خصوصيات ضروري كه مي‌بايد اين افراد داشته باشند، به قرار زير است: 1ـ

همكاري جدي اعضاي هيئت امناي مسجد مي‌بايد در اداي وظايف خود جديت داشته باشند و مصمم حركت كنند، در

غير اين صورت اختلال در امور مسجد پيش مي‌آيد. 2ـ ‌تقسيم كار به نظر مي‌رسدكه امور مسجد مي‌بايد به تناسب

سن، تخصص، علاقه و ديگر عوامل شخصي اعضاي آن هيئت، تقسيم شود تا فشار كار بر دوش فرد يا افراد معيني

نباشد؛ ‌از طرف ديگر اين اعضا مي‌توانند از افراد غير عضو كه علاقه به كار دارند كمك بجويند تا در تسريع كار مؤثر

باشند، مراعات مجموعه‌ي امور ياد شده باعث بروز حركتي منسجم در امور مساجد مي‌شود كه براي افراد مرتبط با

مسجد و خصوصاً جوانان دلپذير خواهد بود. 3ـ‌ علاقه به كار افرادي كه در قالب عضو اين هيئت به كار مشغول

مي‌شوند بايد در برابر مسئوليت پذيرفته شده علاقه داشته باشند و از نيّت غير تقرب الي الله پرهيز كنند تا بتوانند

بدون هيچ گونه دلسردي فعاليت كنند. 4ـ تأمين بودجه پيشرفت و بهبود كيفيت فعاليت‌هاي مساجد تا حد زيادي

بستگي به مسائل مالي دارد؛‌اعضاي گرداننده‌ي مساجد بايد در اين خصوص فكر اساسي كنند و مخارج متفاوت

مسجد را در نظر بگيرند و به تناسب آن بودجه‌ي لازم را جذب كنند و از طرفي به مخارج معمولي مسجد از قبيل آب و

برق و گاز اكتفا نكنند و هزينه‌ي جذب جوانان را نيز به صورت مسأله‌اي مهم محسوب دارند و در رديف هزينه‌هاي خود

بگنجانند و از طرف ديگر به روش سنتي جمع آوري پول در مسجد اكتفا نكنند،‌بلكه با كمك گرفتن از افراد متمكن و

خيّر، جمع آوري منظم ماهيانه‌ي وجوهات نقدي از منازل و عرضه‌ي قبض، در نظر گرفتن منابع در‌آمد از قبيل خريد

مغازه و اجاره دادن آن،‌ مشاركت‌هاي اقتصادي و غيره، مشكلات مالي مسجد را رفع كنند.

5ـ توجيه جوانان و نوجوانان
بيان حرمت و احترام مسجد مي‌تواند جنبه‌ي معنوي آن را تقويت كند و اين ذهنيت را كه صرفاً مسجد به مجلس ختم

و امثال آن منحصر است، محو كند، اين جلسات به صورت رسمي و غير رسمي و همچنين به شكل فردي يا جمعي

مي‌‌تواند در موقع مناسبي انجام شود.

6ـ اهتمام به مسئله‌ي جوانان و نوجوانان

توجه كردن به جوانان و سرمايه گذاري براي آن‌‌ها نيز از امور مهمي است كه سرپرستان و گردانندگان مسجد بايد به

آن عنايت داشته باشند. گرداندن مسجد و اداره‌ي‌ امور آن نبايد به شكل سنتي باشد، يعني به شكلي كه گاهي

اوقات مشاهده مي‌شود اكثر كودكان و نوجوانان را به دليل شلوغ كردن، حرف زدن و غيره از مسجد بيرون مي‌كنند،‌يا

نسبت به آنان بد رفتاري مي‌شود، بايد توجه داشته باشيم كه اين نوع برخورد با آن‌ها سابقه‌ي بدي در اذهانشان

باقي مي‌گذارد.

7ـ‌ استفاده از تخصص‌هاي گوناگون

براي رفع مشكلات روزمره‌ي مساجد و تقليل هزينه‌‌هاي آن مي‌توان از افرادي كه در شغل‌هاي گوناگون مهارت دارند،

استفاده كرد و در مواقع لزوم از آن‌ها كمك گرفت. به كار گيري اين تخصص‌ها هم در زمينه‌ي امور فني و حرفه‌اي و

اقتصادي و هم در امور فرهنگي و غير مادي خواهد بود. البته در اين جا منظور اين نيست كه همه‌ي اين كارها رايگان

انجام گيرد، بلكه هدف اين است كه در حد توان در كم كردن مخارج مسجد تلاش شود.