زائران خدا

عن الحسين - عليه السلام -اهل المسجد زوار الله و حق على المزور التحفة لزائرةاهل مسجد، زائران خدايند و بر صاحب خانه است كه به زائش هديه دهد.(كلمة الامام حسن ، ص 41، الحكم الزهرا، ص 150).مساجد را خانه خود قرار دهيدقال رسول الله -صلى الله عليه وآله -كونوا فى الدنيا اضيافا و اتخذوا المساجد بيوتا و عودوا قلوبكم الرقةدر دنيا ميهمان باشيد و مساجد راخانه خود قرار دهيد و دلهايتان رابه نرمى و ملايمت عادت دهيد. (بحارالانوار، ج 83، ص 351).

مسجد در روايات اسلامي

مسجد در آینه روایات

1. قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ : اَلمَساجِدُ سُوقٌ مِنْ اَسْواقِ الآخِرَهِ، قِراها اَلْمَغْفِرَهُ وَ تُحْفَتُها الْجَنَّهُ. « بحارالانوار، ج84، ص4»

پیامبراكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: مساجد بازاری از بازارهای آخرت است كه در آن بر سفره آمرزش می‌نشینند، و با هدیه‌ بهشتی بدرقه می‌شوند.

2. قال الحسن ـ علیه السلام ـ : اَهْلُ الْمَسْجِدِ زُوّارُ اللهِ وَ حقٌ عَلَی الْمَزُورِ اَلتُّحفَهُ لِزائِرِهِ. « كلمه الامام الحسن، ص41 ـ الحكم الزاهره. ص150»

امام حسن ـ علیه السلام ـ فرمود: اهل مسجد زائر خدا هستند و بر صاحب خانه است كه به زائرانش هدیه‌ای بدهد.

3. قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ : مَنْ كانَ الْقُرآنُ حَدیثَهُ وَ الْمَسْجِدُ بَیْتَهُ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الْجَنَّهِ. « وسائل الشیعه، ج3، ص481»

پیامبراكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: هركس كه كلامش قرآن و خانه‌اش مسجد باشد، خداوند منزلی در بهشت برای او بنا می‌كند.

4. قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ : كُونُوا فِی الدُّنْیا اَضْیافاً وَاتَّخِذُوا الْمَساجِدُ بُیُوتاً وِ عَوِّدُوا قُلُوبَكُمُ الرِّقَّهَ. « بحارالانوار، ج 83، ص 351 »

رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: در دنیا میهمان باشید و مساجد را خانه خود قرار دهید و دل­هایتان را به نرمی و ملایمت عادت دهید.

5. قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ : اَلْمَساجِدُ مِجالِسُ الْاَنْبِیاء. « مستدرك‌الوسائل، ج 3، ص 363 »

پیامبراكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: مساجد، مجالس پیامبران است.

6. قال رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ : اِنَّ الْمَساجِدَ بُیُوتُ الْمُتَّقیِن، وَ مَنْ كانَتِ الْمَساجِدُ بُیُوتَهُ فَقَدْ خَتَمَ اللهُ لَهُ بِالرَّوحِ وَالرَّحْمَهِ وَالْجَوازِ عَلَی الصّراطِ اِلَی الْجَنَّهِ. « مستدرك‌الوسائل، ج 7، ص 659»

رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: مساجد، خانه پارسایان است و هركس خانه‌اش مسجد باشد، خداوند كار او را با رحمت و شادی قرار داده، و اجازه عبور از صراط به سوی بهشت را به او خواهد داد.

7. قال الصّادِقُ ـ علیه السلام ـ : مَنْ بَنی مَسْجِداً، بَنَی اللهُ لَهُ بَیْتاً فیِ الْجَنَّهِ. « وسائل الشیعه، ج 3، ص 485 ـ كنزالاعمال، ج 7، ص 649 »

قال الحسن بن على - عليه السلام -من ادام الاختلاف الى المسجد اصاب احدى ثمان : اية محكمة و اخا مستفادا و علما مستطرفا و رحمة و كلمة تدله على الهدى او ترده عن ردى و ترك الذنوب حياء او خشيةكسى كه همواره به مسجد (براى اقامه نماز و غيره ) رفت و آمد كند، يكى از اين هشت فايده بر او برسد:

1 - استفاده از آيه روشنى از قرآن

2 - يافتن رفيق نيك

3 - فراگيرى علم تازه

4 - برخوردارى از رحمتى كه در انتظارش بود.

5 - شنيدن سخنى كه راهنماى راه باشد.

6 - از انحراف در امان باشد.

7 - موجب ترك گناه از روى حيا شود.

8 - موجب ترك گناه بر اثر ترس گردد. (تحف العقول ، ص 258).

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -المسجد بيت كل تقى مسجد خانه هر پرهيزگارى است . (شهاب الاخبار، ص 23). 

حريم مسجد

قال على - عليه السلام -حريم المسجد اربعون ذراعا و الجوار اربعون دارا من اربعة جوانبهاحريم مسجد چهل ذرع است و چهل خانه از چهار طرف همسايه مسجد است .(وسائل الشيعه ، ج 3، ص 484، بحارالانوار، ج 84، ص 3). 

نماز خانه اختصاصى

عن مسمع قال : كتب الى ابوعبدالله - عليه السلام -انى احب لك ان تتخذ فى دارك مسجدا فى بعض بيوتك مسمع مى گويد: امام صادق (ع ) در نامه اى به من نوشتند كه : من براى تو دوست دارم كه در يكى از اتاقهاى خانه مسكونى خود محلى را مسجد، (مخصوص خواندن نماز) قرار دهى (يعنى اتاقى را فقط براى نمازگزاردن اختصاص دهى و منظور، مسجد اصطلاحى نيست ) (محاسن البرقى ، ج 3، ص 445، بحارالانوار، ج 76، ص 122). 

مساجد، خانه پارسايان

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -ان المساجد بيوت المتقين ، و من كانت المساجد بيوته فقد ختم الله له بالروح و الرحمة و الجواز على الصراط الى الجنةمساجد، خانه پارسايان است و هركس مسجد خانه اش باشد (اوقات خود را در آن و به عبادت بگذارند) خداوند انجام كار او را رحمت و شادى قرار داده واجازه عبور از صراط به سوى بهشت را به او خواهد داد. (كنزالعمال ، ج 7، ص 659، حديث 20785).

مساجد، بازار آخرت

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -المساجد سوق من السواق الاخرة ، قراها المغفرة و تحفتها الجنةمساجد، بازارى از بازارهاى آخرت است كه در آن بر سفره آمرزش مى نشينند و هديه آن بهشت است . (بحارالانوار، ج 84، ص 4، مستدرك الوسائل ، ج 1، ص 226). 

مسجدى و پاداش او

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -من كان القرآن حديثه و المسجد بيته بنى الله بيتا فى الجنةهركس كلامش قرآن و خانه اش مسجد باشد، خداوند منزلى در بهشت براى او بنا مى كند. (وسائل الشيعه ، ج 3، ص 481). 

نماز همسايه مسجد

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -لاصلاة لجار المسجد الا فى السمجدنماز همسايه مسجد جز در مسجد پذيرفته نيست . (ميزان الحكمه ، ج 4، ص 394).

بانيان مسجد و دورى از بلا

قال رسول الله -صلى الله عليه وآله -ان الله تعالى ، اذا انزل عاهة من السماء على اهل الارض صرفت من عمارالمساجد

خداوند وقتى مرضى را از آسمان بر مردم فرود آورد آن را از بانيان مساجد دور بگرداند. (نهج الفصاحه ، حديث 682).

يكى از مراجع بزرگ تقليد، استاد اعظم ، شيخ مرتضى انصارى قدس سره شريف بود كه به سال 1281 هجرى قمرى در نجف اشرف از دنيا رفت و مرقد شريفش در همان جاست ، و دو كتاب معروف درسى حوزه هاى علميه به نام مكاسب و رسائل از تاءليفات اوست .
روزى يكى از مقلدين او كه از تجار محترم و متدين بود، در مسير راه خود به مكه براى انجام حج ، به نجف اشرف به حضور شيخ انصارى آمد و مبلغى تقديم كرد، و گفت : اين مبلغ ، از مال خالص (و خمس داده ) من است ، آن را برداريد و براى خود خانه اى بخريد و از مستاءجرى راحت شويد.
شيخ ، آن پول را پذيرفت ، و آن تاجر به مكه رفت ، شيخ با آن پول مسجد خوبى در محله خويش صغير در نجف اشرف بنا كرد، تا اكنون به مسجد ترك معروف است ، و از زمان تاءسيس تاكنون ، همواره محل درس ‍ و بحث علماء مراجع تقليد بوده و مكانى بسيار پر بركت شده است .
آن تاجر در مراجعت از مكه ، به نجف اشرف آمد و به حضور شيخ انصارى قدس سره شريف شرفياب شد، و پس از احوالپرسى ، عرض كرد: آيا خانه خريديد؟.
شيخ گفت : آرى خريدم ، سپس آن تاجر را با خود كنار آن مسجد برد و آن را به او نشان داد و فرمود: اين مسجد را با آن پولى كه دادى بودى بنا كردم .
تاجر گفت : من اين مسجد را براى خانه داده بودم ، نه براى مسجد!
شيخ گفت : چه خانه اى بهتر از اين مكان مقدس ؟كه عبادت خدا در آن مى شود، ما به زودى از اين دنيا كوچ مى كنيم ، اگر با آن پول ، خانه مى خريدم بعد از من ورثه منتقل مى شد، ولى اين خانه (مسجد) باقى و ثابت است و به كسى منتقل يا بخشيده نمى شود، و خريد و فروش ‍ نمى گردد .
تاجر، از اين عمل نيك انسانى و اجتماعى شيخ ، شاد گرديد، و علاقه اش به شيخ انصارى قدس سره شريف بيشتر شد.

مسلمان بيگانه از مسجد

شخصى در ظاهر مسلمان بود، ولى به اصطلاح ، مسلمان شناسنامه اى ، او در امور و احكام اسلام كاملا بى تفاوت بود، مثلا اصلا با مسجد ميانه نداشت ، مسجد رفتن براى او بسيار سخت بود و اگر احيانا از كنار آن رد مى شد، با كمال بى اعتنايى عبور كرد.روزى با يكى از پسرانش كه كودك بود، بر سر موضوعى نزاع كرد و بلند شد تا پسرش را كتك بزند، پسر از دست او فرار كرد، و او پسرش را دنبال نمود، تا اينكه پسر به طرف مسجد آمد و مى دانست پدرش با مسجد ميانه ندارد، رفت داخل مسجد، آن پدر تا نزديك در مسجد آن آمد، ولى داخل نشد و در همان جا فرياد زد بيا بيرون ، بيا بيرون ، من در تمام عمر به مسجد نيامده ام ، نگذار اكنون وارد مسجد شوم بيا بيرون !
آرى افرادى هستند كه رابطه آنها با مسجد اين گونه است ، و بعضى تنها هنگام مجلس ترحيم بستگانشان به مسجد مى روند. گوئى مسجد را براى مردگان ساخته اند.

خاطره از اولين منبر پيامبر صلى الله عليه وآله

هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه وآله با ياران اندك به مدينه مهاجرت نمودند، در آغاز چون مسلمانان ، كم ، بودند، پيامبر صلى الله عليه وآله هنگام سخنرانى ، بر ستون مسجد (كه ستونى از نخل خرما بود تكيه مى داد، و به ارشاد مردم مى پرداخت ، ولى وقتى كه جمعيت مسلمين ، بسيار شدند، به دستور پيامبر صلى الله عليه وآله براى اولين بازار پله هاى آن منبر بالا رفت . در اين هنگام ، فرياد ناله از تنه درخت خرما (كه ستون مسجد و تكيه قبلى پيامبر صلى الله عليه وآله بود) بلند شد، همانند ناله شترى كه از بچه خود جدا شده ، آه ناله مى كرد كه همه حاضران آن ناله را شنيدند، و اين ناله به خاطر فراق بود كه پيامبر صلى الله عليه وآله ديگر هنگام سخن گفتن به آن تكيه نمى داد.
عجيب اينكه : پيامبر صلى الله عليه وآله هنگامى كه بالاى منبر رفت ، سه بار گفت : آمين . روشن است كه كلمه آمين (خدايا به استجابت برسان ) در پايان دعا يا نفرين ، گفته مى شود، و در اينجا اين سؤ ال در ذهن حاضران آمد كه چرا پيامبر صلى الله عليه وآله آمين وقتى بالاى منبر رفت ، از جبرئيل سه نفرين شنيد كه ديگران اين صدا را نمى شنيدند).
پيامبر صلى الله عليه وآله شنيد كه جبرئيل مى گويد: خدايا لعنت كن (يعنى رحمت را دور كن ) بر عايق والدين (كسى كه پدر و مادرش را ناراضى مى كند) فرمود: آمين ، سپس شنيد، جبرئيل عرض كرد: خدايا لعنت كن بر كسى كه ماه مبارك رمضان بر او بگذرد و او را از رحمت و آمرزش الهى محروم گردد.
پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: آمين .
از آن پس ، شنيد جبرئيل گفت : خدايا لعنت كن كسى را كه نام تو (رسول خدا) را بشنود و صلوات نفرستد، پيامبر صلى الله عليه وآله گفت آمين

چرا مسجد كوفه مناره ندارد  

سيد نعمت الله جزائرى قدس سره شريف در انوار نعمانيه مى نويسد: يكى از دوستان مورد اعتماد و عارفم گفت با خود فكر كردم كه در حديث وارد شده كه هر كى دو ركعت نماز او قبول شود عذاب نمى شود، تصميم گرفتم كه به مسجد بروم ، در آنجا دو ركعت نماز با حضور قلب خود و جميع شرائط بخوانم ، وارد، مسجد شده شروع به نماز نمودم ، قلب خود را از وساوس شيطانى خالى نمودم ، ناگاه به خاطرم گذشت كه مسجد كوفه مناره ندارد، اگر كسى بخواهد مناره اى براى آن بسازد از كجا سنگ و گچ تهيه كند.
بالاخره به فكرم رسيد كه از فلان محل بهتر مى شود تهيه كرد، كم كم تعيين كردم كه در چند روز اين مناره تمام مى شود و سر مناره را چگونه مى سازند ، همين كه دو ركعت نماز تمام شد متوجه شدم من هم از ساختمان مناره فارغ شده ام ، فهميدم به مسجد كوفه آمدم براى ساختن مناره

پيامبر صلى الله عليه وآله دستور داد مسجد منافقان را خراب كنند

در ماجراى جنگ تبوك (در سال نهم هجرت واقع شد 24 نفر از منافقان در جلسه سرى خود، نقشه قتل پيامبر صلى الله عليه وآله و على عليه السلام را طرح كردند كه به اجرا بگذارند، به اين ترتيب كه : چهارده نفر آنها همراه سپاه تبوك بودند، هنگام مراجعت پيامبر صلى الله عليه وآله در گردنه كوهى در راه ، شتر پيامبر صلى الله عليه وآله را رم بدهند تا پيامبر از بالا به پايين بيفتد و قطعه قطعه شود، ولى هنگام ورود پيامبر صلى الله عليه وآله به آن از بالا به پايين بيفتد و قطعه قطعه شود، ولى هنگام سپاه تبوك بودند، هنگام ورود پيامبر به آن گردنه ، با چند سنگ پرانى ، موفق افكنى بود، خراب كردند و با شدت از كار آنها عبور مى كند، آن را زمين بى خطر بداند، و به گودال بيفتد و به قتل برسد.
ولى بى آنكه على عليه السلام گذرش به آنجا بيفتد محفوظ ماند و بعدا توطئه منافقان كشف گرديد

مسجد پاريس در هجرت امام خمينى قدس سره

امام وقتى وارد نوفل لوشاتو شدند، از اول سؤ ال كردند كه قبله كدام طرف است خوب آنهائى كه مسيحى بودند كه نمى دانستند، مسلمان ها هم كه آنجا ساكن نبودند تا بدانند و چون نمى شد نماز را به تاءخير بياندازند، جهت قبله را پيدا كردند و به جهت قبله نماز خواندند.
عصر بود كه امام مرا صدا زدند فرمودند كه اين قبله نما را بگيريد ببريد در مسجد پاريس مشخص كنيد كه كه اين قبله نما قبله مسجد پاريس را چگونه نشان مى دهد همان جهت قبله را حفظ كنيد بياييد در اين جا قبله را در اينجا پيدا كنيد.
ما قبله نما را گرفتيم و با يكى از برادران كه آن جا بود - آقاى دكتر مجابى - آمديم مسجد جامع پاريس و جهت قبله را كه قبله نمازشان مى داد با قبله آنجا تطبيق داد و برگشتيم و قبله منزل امام را در نوفل شاتو را مشخص ‍ كرديم .

مسجد هامبورك و بلندنظرى آيه الله بروجردى قدس سره شريف

در عصر مرجعيت آيت الله العضمى بروجردى قدس سره شريف قرار شد تا رد شهر هامبورك آلمان ، مسجد و مركزى براى نشر تعاليم اسلام ساخته شود. آيت الله بروجردى ، شخصى را به هامبوك براى تهيه زمين براى چنان مركزى فرستاد.آن شخص رفت و زمينى تهيه و خريدارى كرد و به محضر آقاى بروجردى بازگشت ، بعضى به آقاى بروجردى خبر داده بودند كه زمين خريدارى شده در جاى مطلوب و مرغوب نيست آقاى بروجردى به آن شخص ماءمور خريد زمين ، فرمودند: شنيده ام ، زمين خريدارى شده در موقعيت مناسبى قرار ندارد، و اين براى جامعه كه ارزش را در زيبائى ظاهرى مى بيند، صلاح نيست كه ما مذهبيشان از ساختمانهاى مجلل و زيبا برخوردار است ، از اين رو براى ما صلاح نيست پايين تر از آنها جلوه كنيم .
آن شخص گفت : آقا!يعنى مى فرماييد در بالاى شهر هامبورك و در كنار دريا، زمين تهيه كنيم ؟ آن جا خيلى گران است .
ايشان فرمودند: بله در جاى مناسب تهيه كنيد، من هزينه اش را تاءمين مى كنم ، شما تصور مى كنيد براى من زمين مى خريد؟ خير اين مكان به نام امام زمان (عجل الله تعالى له الفرج )است ، بايد در جاى آبرومندى باشد كه باعث تحقير مسلمين نشود.⁽²²⁾
سرانجام مسجد اعظم بندر هامبوك در زمين بسيار خوبى به مساحت تقريبا چهار هزار متر مربع در كنار درياچه آلاستر ساخته شد.

قحطى و كمبود غذا را فرا گرفته بود، گرسنگى و تهى دستى ، فشار سختى بر مردم مدينه وارد ساخته بود، در اين صورت اگر كاروانى آذوقه و غذا به مدينه مى آوردند، روشن بود كه مردم از هر سو هجوم مى آوردند تا براى خود غذا تهيه كنند، و معمول بود وقتى كاروان تجارتى مى آمد مردم مشتاق ، طبل كوبان به استقبال آن مى رفتند. دختران از خانه ها بيرون آمده ، صف مى كشيدند و طبل ها را به صدا در مى آوردند.
روز جمعه بود، مسلمانان براى نماز جمعه پشت سر پيامبر صلى الله عليه وآله جمع شدند و پيامبر صلى الله عليه وآله مشغول ايراد خطبه هاى نماز جمعه شد.
خبر آمد كه يك قافله تجارتى به مدينه آمده است (يا دحيه كلبى از سفر تجارتى شام به مدينه آمده است )⁽¹³⁾مسلمانان براى تهيه طعام از مسجد بيرون آمدند و تنها چند نفر (8يا 11يا 12يا 40نفر) پيامبر (ص ) ماندند، مسلمانان فكر مى كردند كه اگر دير بجنبيد، ديگران طعام را تمام كرده و براى آنها چيزى باقى نمى ماند، پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود:
سوگند به خدايى كه جانم در اختيار او است اگر شما چند نفر هم از مسجد مى رفتند، و كسى در مسجد نمى ماند آتش (قهر الهى ) سراسر بيابان را فرا مى گرفت و شما را به كام خود فرو مى كشيد و به نقل ديگر فرمود: اگر اينها نمى ماندند، از آسمان سنگ بر سر آنها مى باريد.
در اين وقت بود كه آيه 11 سوره جمعه نازل گرديد:
و اذا راو تجاره اولهوا انفصواليها وتركوك قائماقل ما عندالله خير من اللهو و من التجاره و الله خير الرازقين .
يعنى :و چون تجارتى ببينند يا آهنگ (طبلى بشنوند) به سوى آن بشتابند و تو را (اى پيامبر) تنها ايستاده بگذارند، بگو آنچه نزد خداست از آن آهنگ و از آن تجارت بهتر است و خداوند بهترين روزى دهندگان مى باشد ⁽

عبادت در مسجد براى سگ سياه  

مردى كه هر كار مى كرد نمى توانست اخلاص خود را حفظ كند و ريا كارى نكند، روزى چاره انديشى كرد و با خود گفت : در گوشه شهر، مسجدى متروك هست كه كسى به آن توجه ندارد و رفت و آمد نمى كند ، خوب است شبانه به آن مسجد بروم ، تا كسى مرا نديده خالصانه خدا را عبادت كنم .
در نيمه هاى شب تاريك ، مخفيانه به آن مسجد رفت ، آن شب باران مى آمد و رعد و برق و بارش ، شدت داشت .
او در آن مسجد مشغول عبادت شد، در وسطهاى عبادت ، ناگهان صدايى شنيد، با خود گفت : حتما شخصى وارد مسجد شد، خوشحال گرديد ( كه آن شخص فردا مى رود و به مردم مى گويد اين آدم چقدر انسان خداشناسى وارسته اى است كه در نيمه هاى شب به مسجد متروك آمده و مشغول نماز و عبادت است ) او بر كيفيت و كميت عبادتش افزود و همچنان با كمال خوشحالى تا صبح به عبادت ادامه داد، وقتى كه هوا روشن شد، و به آن كسى كه وارد مسجد شده بود، زير چشمى نگاه كرد، ديد آدم نيست بلكه سگ سياهى است كه بر اثر رعد و برق و بارندگى شديد، نتوانسته در بيرون بماند و به مسجد پناه آورده است .
بسيار ناراحت شد، و اظهار پشيمانى كرد و پيش خود شرمنده شد كه ساعتها براى سگ ، عبادت مى كرده است ، خطاب به خود كرد و گفت : اى نفس !من فرار كردم و به مسجد دور افتاده آمدم تا در عبادت خود، احدى را شريك قرار ندهم ، اينك مى بينم (العياذ باالله ) سگ سياهى را در عبادتم شريك خدا قرار داده ام ، واى بر من ، چقدر مايه تاءسف است كه اين حالت را پيدا كرده ام !⁽¹⁵⁾

مساجد را بايد ملت ايران مغتنم بشمارند ، پايگاه معرفت و روشن بيني و روشنگري و استقامت ملي به حساب بياورند . خطاست اگر کسي خيال کند در مسجد ، فقط چند رکعت نماز مي خوانند و بيرون مي آيند ، اين چه تأثيري دارد ، اين جور نيست . اولا همان چند رکعت نماز هم اگر با چشم بصيرت نگاه شود ، خود نماز که "خير العمل" است ، فلاح است ، به زبان مشرع مقدس نماز و اذان ، خود همان نماز هم ، مايه ي برکات زيادي مي شود . نماز يک ملت را به قيام لله وادار مي کند . نماز انسانها را از فساد دور      مي کند ، به خلوص و فداکاري نزديک مي کنند . علاوه بر اين در مسجد انواع عبادات هست ، از جمله ي آن بعضي از روايت "من عبادة اربعين سنة" يا "سبعين سنة" ، اين فکر را ، افراد مسجد برو ، به وسيله شنيدن سخنان عالم ، عالم دين ، فقيه به دست مي آورند. بنابراين هم مدرسه است ، هم دانشگاه است ، هم مرکز تفکر و تأمل است ، هم مرکز تصفيه روح است ، هم مرکز خلوص است ، هم مرکز اتصال بنده به خداست . ارتباط زمين و آسمان است . جايي است که انسان خود را به منبع لايزال فيض و قدرت وصل      مي کند . به خدا انسان خود را در مسجد متصل مي کند مساجد ، پايگاه دين و خانه هاي خداوند در زمين و اهل آن از برگزيدگان آدميان هستند . معارف عاليه اسلام براي تحقق و جاري شدن در سطوح مختلف جامعه ، نيازمند ساختارهاي اجتماعي متناسب با خود هستند . احکام الهي در روند تکاملي نبوت و امامت ، از مرزهاي انگيزه و تفکر عبور و به حوزه رفتارهاي انساني وارد مي شود . زندگي بشر داراي جنبه هاي فردي ، گروهي و اجتماعي است . دين مبين اسلام به عنوان آخرين آيين خداجويي و معرفت به ابعاد جمعي زيست انسانها توجه بسياري نموده است و براي آن از درجه نباتي تا اعلي عليين داراي طرح و برنامه است . مساجد ، پايگاه گسترش رويکرد اجتماعي دين خودايند و همگام با توسعه مادي ، تامين کننده وجه معنوي زندگي انسان سرگشته از دستاوردهاي مدرنيته هستند . ائمه محترم جمعه و جماعات و فعالان مساجد همچون سدي استوار در برابر هجمه ها و شبيخون دشمنان ايستاده اند و حافظ فرهنگ اسلامي و ايراني اين مرز و بوم اند. براي تحقق جامعه مسجد محور و نقش آفريني بهينه مساجد در شرايط حساس کنوني ، استفاده از حداکثر ظرفيتهاي موجود مساجد ضروري است . برگزاري انتخابات شوراهاي اسلامي شهر و روستا و مجلس خبرگان رهبري از جمله امور بسيار مهمي است که حضور فعال مساجد را در صحنه هاي سياسي و اجتماعي مي طلبد تا به  منظور حفظ نظام اسلامي ، به آگاه سازي افکار عمومي و زمينه سازي مشارکت حداکثري مردم شريف ايران بپردازند که اين امر مشت محکمي بر ياوه گويي هاي دشمنان خارجي و ايادي داخلي آنهاست

اكنون به بررسي نقش فرهنگي ـ آموزشي مسجد نمونه مي پردازيم. مي توان گفت: اين نقش مسجد پس از حنبه هاي عبادي‌ آن، سرآمد ديگر ابعاد است.در حقيقت بناي مسجد النّبي كه مسجد نمونه اسلام است، تنها تأسيس يك عبادتگاه نبود؛ كه به شهادت مورّخان و محققّان و حتّي خاورشناسان، پي ريزي يك مدرسه بزرگ اسلامي بود.كشورهاي اسلامي از آغاز اسلام تا چند قرن پس از آن، با پديده اي به نام مدرسه روبرو نبودند. تاريخ تأسيس مدارس هر وقت كه باشد، محقّقان و مورّخان پذيرفته اند كه پيش از پيدايش مدرسه، مسجد يگانه مركز مهم آموزشي ـ فرهنگي در كشورهاي اسلامي بوده است. هر چند برخي محقّقان از جايگاههاي آموزشي ديگري مانند مكتبهاي خانگي و دارالقرّاء نيز ياد كرده اند. شايد خوانندگان عزيز تعجّب كنند روزگاري اين مسأله در ميان فقيهان مطرح بوده كه آيا تأسيس مدرسه جايز است يا نه؟ گرچه طرح اين مسأله در فضاي كنوني براي ما شگفت انگيز مي نمايد؛ ولي اين مسأله در زمان خود كه مسجد يگانه پايگاه آموزشي بوده و به ناگاه سخن از ايجاد مدارس به ميان آمده، دست كم مسأله اي قابل طرح بوده است. البتّه فقيهان اعمّ از شيعه و سنّي هيچ گاه منعي در احداث مدارس نديده اند؛ آنان همواره گسترش مدارس را مورد تأييد قرار داده اند؛ بلكه برخي از آنان به بناي مدارس مهمّي دست زده اند. غرض از طرح اين نكته، تنها تأكيد بر اين است كه روزگاري مسجد، يگانه پايگاه مهمّ آموزشي در كشورهاي اسلامي بوده است. نقطه آغازين اين حركت نيز ـ همان گونه كه گذشت ـ بناي مسجد النّبي بوده است.پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مسجد خويش آيه هاي قرآني، احكام و معارف ديني و حتي مسائل تاريخي را به مردم آموزش مي داد.مطالبي كه در اين جلسات ارائه مي شد، متناسب با ميزان توان فكري شنوندگان بود. اين جلسات از نظر فاصله زماني به گونه اي تنظيم شده بود كه باعث خستگي و ملال شنوندگان نشود. عبدالله بن مسعود گفته است: «پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ جلسات سخنراني را همه روزه برگزار نمي كرد؛ زيرا بيم آن داست كه شنوندگان خسته شوند.» شواهد نشان مي دهد كه اين جلسات پس از برخي نمازها مانند نماز صبح و شام كه شمار بيشتري از مردم در مسجد حضور مي يافته اند، بيشتر برگزار مي شده است. شور و نشاط فراواني در حفظ و ثبت مطالبي كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بيان مي نمود، در ميان شنوندگان وجود داشت. افرادي كه احياناً به دليلي توفيق حضور در اين جلسات را نمي يافتند، به ديگران سفارش مي كردند تا گفته هاي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ را كلمه به كلمه ثبت و حفظ كنند و در فرصت مناسب براي آنان بازگو نمايند.علاوه بر جلسات رسمي سخنراني، جلسات آموزشي و پرسش و پاسخ نيز در مسجد پيامبر تشكيل مي شد. در اين جلسات تنها يك نفر سخن نمي گفت؛ بلكه به صورت گفتگو و محاوره اي ادامه مي يافت. آن حضرت بسياري اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد مي ماندند. بخشي از اين وقت صرف پاسخگويي به پرسشهاي ديني و حتّي تعبير خوابهايي كه مسلمانان ديده بودند، مي شد. پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ همچنين براي تازه مسلمانان ـ كه طبعاً به آموزشهايي ويژه نياز داشتند ـ جلساتي جداگانه تشكيل مي دادند. گاه در حضور آن حضرت مراسم مسابقه شعر و سخنراني برپا مي شد و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ جوايز برگزيدگان را به آنان اهدا مي فرمود فعاليتهاي آموزشي مسجد پيامبر در غياب آن حضرت و هنگامي كه ايشان در جبهه هاي جنگ حضور مي يافتند، تعطيل نمي شد؛ بلكه كساني چون عبدالله بن امّ مكتوم و عبدالله بن رواحه، اداره امور مسجد را بر عهده مي گرفتند. جلسات آموزشي نيز با نبود آن حضرت ادامه مي يافت؛ زيرا استاد و مدرّس كلاسهاي آموزشي مسجد النّبي تنها پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نبود. افراد ديگري نيز كه از صلاحيّتهاي علمي لازم برخوردار بودند، اداره اين جلسات را بر عهده داشتند. عبدالله بن رواحه كه يك چهره علمي بود، جلسات مربوط به توحيد و معاد و مسائل اعتقادي را اداره مي كرد. پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ حتّي در هنگام حضور، گاه در چنين مجالسي شركت مي نمود و به عنوان شنونده و تماشاگر، گفت و شنودهاي علمي را نظاره مي كرد. آن حضرت درباره چنين مجالس مي فرمود: «كم نشستن در چنين مجالسي را بر نشستن در جلسات دعا و نيايش ـ كه در گوشه اي ديگر مسجد برپا بود ـ ترجيح مي دهم؛ زيرا من براي آموزش و تعليم مردم، به پيامبري مبعوث شده ام.» اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ نيز گاه در حالي كه يك پلّه پايين تر از جايگاه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي نشست، بر منبر براي مردم سخن مي گفت. پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كوشش مي نمود تا دامنه اين تلاشهاي آموزشي به ديگر مساجد نيز سرايت كند. بر پايه شواهد تاريخي، مسجد قبا نيز داراي شور و نشاط علمي و فعاليتهاي فرهنگي بوده است. به دليل شرايط خاصّ سياسي، حضور علمي امام باقر و امام صادق ـ عليهم السّلام ـ در مسجد النّبيّ نسبت به ديگر امامان رشدي فزاينده يافت. شاگردان آن دو امام بزرگوار همچون: ابان بن تغلب، مُعاذ بن مسلم، حمران بن اعين و زرارة بن اعين نيز داراي جلسات علمي بودند. اينها همه به ما مي فهماند كه مسجد براي هميشه جايگاه آموزش و فراگيري معارف اسلامي است.

پس از جنبه هاي عبادي مسجد، نوبت به بررسي ابعاد تربيتي آن مي رسد. ا لبتّه از نگاهي آنچه در بخش پيشين،

تحت عنوان جنبه هاي عبادي مسجد مورد بحث قرار گرفت، نيز به گونه اي به ابعاد تربيتي مسجد ـ به معناي عامّ آن

ـ باز مي گردد؛ زيرا عبادت پرورش دهنده روح و روان آدمي و پاسخ گفتن به يك نياز طبيعي و مهمّ اوست. كسي كه

نيازهاي جسمي و رواني خود را به طور منطقي پاسخ گويد، شخصيّتي متعادل مي يابد. برعكس، عدم پاسخ

منطقي به نيازهاي واقعي و فطري، شخصيّت انسان را دچار تباهي و يا دست كم، نقصان و كمبود مي كند.

عبادت و راز و نياز با خداوند، نياز واقعي و فطري هر انسان و مكمّل، بلكه مقوّم شخصيّت اوست. گر چه عبادت در هر

مكاني اين نياز روحي را به طور نسبي تأمين مي كند؛ ولي اين نياز در مسجد و عبادتگاه بهتر و كاملتر تأمين مي

شود. بر اين پايه، انسان بنا به فطرت خويش معبد و مسجد را دوست مي دارد و بدان عشق مي ورزد. تاريخ نيز به

درستي اين سخن گواهي مي دهد؛ پژوهش هاي تاريخي نشان مي دهد كه معبد با انسان همراه و همزاد بوده

است. از همين رو معصومان ـ عليهم السّلام ـ در سخنان خويش مسجد را آشيانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند؛

پناهگاهي كه انسان در آن جا از دغدغه و اضطراب فاصله مي گيرد و به آرامش و سكون دست مي يابد.

آري مسجد گرد ملال و اندوه را از چهره جان مي زدايد. «افسردگي» را كه يك بيماري شناخته شده روحي است،

برطرف مي كند و شادماني و نشاط را كه نشان سلامت و تكامل روحي است، جايگزين آن مي كند. از اين رو امام

صادق ـ عليه السّلام ـ به مسلمانان سفارش مي كنند كه به هنگام رويارويي با مشكلات و اندوههاي دنيويّ، به نماز

و مسجد پناه ببرند. راز اين امر روشن است. آن گاه كه مؤمن به مسجد وارد مي شود، در فضايي آكنده از قُدس و

طهارت قرار مي گيرد؛ خانه اي ساده و عاري از پيرايه هاي مادّي امّا انباشته از جلوه هاي معنوي و الهي.

با آن كه گناه در همه جا نكوهيده و زشت است، اما در مسجد قباحتي دو چندان مي يابد؛ پس مؤمن بايد تلاش و

كوشش بيشتري كند تا در آن مكان مقدّس به گناه آلوده نشود؛ سخنان ظالمان بر زبان نياورد؛ به آبروي ديگران تجاوز

نكند؛ غيبت و سخنان لغو و بي فايده را كنار نهد و از گفت و گوهايي كه بوي دنيا پرستي و دنيا خواهي مي دهد،

پرهيز كند.

در حقيقت، مواظبت بر به كار بستن اين گونه امور، خود نوعي تمرين بر كارهاي خير و دوري از بديهاست. همان گونه

كه حاجي با احرام بستن، دوري از دنيا و گناه را تمرين مي كند و نمازگزار آن گاه كه تكبيرة الاحرام مي گويد، در آزمون

بريدن از خلق و پيوستن به خالق شركت مي كند. آثار سازنده و تربيتي حضور در مسجد رفته رفته به ديگر اعمال

مؤمن نيز سرايت مي كند زيرا حضور در مسجد، حضور در خانه خداست به طور طبيعي كسي كه با خانه خدا اُنس

دارد، تلاش مي كند تا در خارج از مسجد نيز عملكردي متناسب و همگون با حضور در مسجد داشته باشد. اين نقش

تربيتي، آن گاه مؤثّرتر خواهد بود كه مؤمن به ياد آورد كه هنگام حضور در مسجد بايد علاوه بر زينتهاي مادّي، زينتهاي

معنوي خويش همچون صدق و صفا و خلوص را نيز با خود برگيرد و فرمان:«خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ» را با عمل

پاسخ گويد و گر نه پروردگار، او را به خانه خود راه نمي دهد؛ و اولياي بزرگ خدا نيز دست ردّ به سينه اش خواهند زد.

از جنبه هاي ديگري كه در حقيقت به ابعاد تربيتي مسجد برمي گردد، نقش مؤثّري است كه اين كانون مقدّس در

پيوند دادن دلدادگان خود با انسانهاي صالح و برگزيده ايفا مي كند. امروزه از نظر آگاهان مسائل تربيتي، نقش دوست

خوب در سعادت انسان، نقشي ممتاز به شمار مي آيد.

مسجد با ايجاد آشنايي و پيوند ميان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستري مناسب براي پرورش و تربيت روحي

انسان فراهم مي كند. كسي كه با خوبان پيوند خورد، حتّي اگر به آنان درجه از تكامل نرسد كه به سبب ترس از

خداوند به گناه دست نيازد، دست كم از سر حيا و شرم از برادران ديني خود، راه انحراف را در پيش نمي گيرد.

در مكتب تربيتي اسلام و بسياري ديگر از مكتبهاي تربيتي، «انزوا طلبي» و«جمع گُريزي» يك بيماري روحي شناخته

مي شود؛ در حالي كه اجتماعي بودن و جمع گرايي ـ در حد معقول آن ـ نشان سلامت روح و روان انسان و تعادل

فكري او به حساب مي آيد. مسجد با فرا خواني پيوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرايي، انعطاف و نظم پذيري را

در آنان تقويت مي كند و درون گرايي افراطي و بيگانگي از جمع را از آنان مي زدايد.

افزون بر آنچه گذشت، مسجد معمولاً جايگاه طرح مشكلات و نارسايي هاي اجتماعي است. به طور طبيعي، حضور

در چنين مكاني روح تعهّد و دردمندي را در فرد مي دمد. پرورش اين خوي پسنديده در اشخاص، خود نوعي مبارزه با

روح بي تعهّدي و بي تفاوتي است؛ روحيه اي كه هر گاه در افراد جامعه اي ـ بويژه نسل جوان آن ـ پيدا شود، آسيبهاي

اساسي بر پيكر آن اجتماع وارد خواهد شد.

مسجد نمونه اسلام عهده دار نقشهاي مهمّي در عرصه هاي عبادي، تربيتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي و

نظامي است. مطالعه اين نقشها، سيماي مسجد نمونه را براي ما روشن مي كند. اكنون در چند فراز به بررسي اين

رسا لتهاي مهمّ مي پردازيم.

الف ـ ويژگي هاي عباديِ مسجد نمونه

در فرهنگ ديني نام مسجد يادآور بندگي كرنش در پيشگاه خداوند متعال است. مسجد يعني جايگاه سجده؛ و

سجده اوج عبادت و بندگي انسان براي خداست؛ كه: «السُّجودُ مُنتَهَي العِبَادَة مِن بَني آدَمَ».

در حقيقت در آيين پاك محمّدي ـ صلّي الله عليه و آله ـ با آن كه همه گستره خاك، مسجد است كه: «جُعِلَت لِيَ

الاَرضُ مَسْجِداً ....» ولي برترين و اصيل ترين محفل براي عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است.

از اين رو، در قرآن كريم بر جنبه هاي عبادي مسجد بيش از هر بُعد ديگر آن تأكيد شده است.

مسجد جايگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است. «وَ اَنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً»

در گفتار معصومان ـ عليهم السّلام ـ كه ترجمان قرآن است ـ نيز بر اين بُعد مسجد فراوان تأكيد شده است.

بر پايه حديثي قدسي از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خداوند مسجد را زيارتگاه خويش برشمرده؛ كه:«اَلا طُوبَي لِعَبْدٍ

تَوَضَّأ فِي بِيْتِهِِ ثُمَّ زارَني فِي بَيْتي»: خوشا به حال بنده اي كه در خانه خويش وضو بگيرد، آنگاه مرا در خانه ام

زيارت كند.» اين زيارت و اُنس و قُرب در سايه عبادت خالصانه مؤمنان در مسجد فراهم مي آيد. انوار تابناك اين پرسش

پاك و بي آلايش، براي عرش نشينان پرتو افكني مي كند؛ آنسان كه ستارگان آسمان براي ما خاك نشينان نور

افشاني مي كنند. كه:«اِنَّ بُيُوتي في الأرْضِ المَساجِدُ تُضِيءُ لِأهْلِ السَّماء كَمَا تُضِيءُ النُّجُومُ لِاَهْلِ الاَرْضِ.»

حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن كه خود توفيقي بزرگ و كما لي ارزشمند است، كمالات روحي

ديگري را نيز در پي دارد. رحمت خاصّ خداوند،  آمرزش ا لهي، بهشت برين، همنشيني و همدمي با

فرشتگان ا لهي از آن جمله است.

كوتاه سخن آن كه يكي از نقشهاي اساسي مسجد آن است كه زمينه را براي عبادت پر حضور و خا لصانه فراهم

نمايد؛ تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذكر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشويند و با خداوند متعال به معناي

واقعي كلمه اُنس بگيرند. پس هر اندازه مسجد در ايفاي اين نقش حياتي موفّقتر و كار آمدتر باشد، به مسجدي كه

قرآن و سنّت آن را ترسيم نموده، يعني همان«مسجد نمونه» نزديكتر است.

در اين زمينه مي‌توان به عوامل ديگري اشاره كرد كه انتخاب عنوان و دسته ‌بندي آن‌ها چندان ضروري به نظر نمي‌رسد، اين موارد را مي‌توان به شكل زير بيان كرد:
1ـ ترجمه و توضيح دعا‌ها و اذكار
بسيار اتفاق مي افتد كه جوانان و نوجواناني كه تجربه‌ي لازم ندارند، از عظمت و فلسفه‌ي قرائت ادعيه و زيارات مي‌پرسند، سؤالات اين است كه چرا يك سري عبارات را به زبان عربي مي‌خوانيم، در حالي كه نمي‌دانيم كه مخاطب ما كيست، يا اگر اجمالاً مي‌دانيم مخاطبمان خداوند است، نمي‌دانيم كه به او چه مي‌گوييم، ‌يا چه چيزي از او درخواست مي‌كنيم، لذا براي رفع اين شبهه و ابهام حتي المقدور به همراه دعاها، ترجمه‌ي آن‌ها را نيز به زبان روان و خالي از هر گونه پيچيدگي بيان كنيم، تا ارتباط بين خواننده‌ي دعا و مخاطب او،‌ يعني خداوند را محكم‌تر كنيم.
2ـ‌ آشنا كردن جوانان به فلسفه‌ي اعمال عبادي
آنچه باعث شده است كه خداوند تبارك و تعالي از زبان پيامبر گرامي ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ و ائمه هدي ـ عليهم السّلام ـ برگزاري نماز‌ها را به جماعت توصيه مي‌فرمايد، بسيار والاست،‌چرا كه جماعت يكي از مظاهر عظمت مسلمين و اتحاد و يگانگي آن‌هاست، اما اين فلسفه‌ي جماعت‌ها عمدتاً در ميان مردم غريب و نا‌آشناست، چه بسا آشنايي جوانان با اين مفاهيم عظيم و درك فيض معنوي آن علاقه‌مندي مضاعف در آن‌ها ايجاد كند.
3ـ اخلاق و رفتار نمازگزاران
متأسفانه برخورد بعضي از نمازگزاران با نوجوانان در مسجد به گونه‌اي است كه آن‌ها را از هر چه مسجد و مسجدي است، ‌متنفر مي‌سازد، چرا كه طريقه‌ي برخورد با آن‌ها را نمي‌دانند و هميشه با خشونت و عصبانيت قصد تنظيم برنامه‌ي مساجد و برقراري انضباط را دارند، در حالي كه مطمئناً شيوه‌هاي ديگري از قبيل مسئوليت دادن و ايجاد شخصيت، بزرگ منشي و مراعات شخصيت آنان، مي‌تواند در جذب ايشان به مساجد بسيار مؤثر باشد.
5ـ جذب از طريق دوستان
بسياري از نمازگزاران كه در سنين جواني و نوجواني قرار دارند مي‌توانند مبلّغ عملي مسجد و نماز جماعت باشند و با بيان لذايذ معنوي، همسالان خود را به اين امر ترغيب و تشويق كنند، چرا كه جوانان در موقع ورود به مسجد اعمال خويش را ارزيابي مي‌كنند و با ديدن همتايان خود در مسجد در تصميم خود

مصمم‌تر مي‌شوند.

6 ـانعكاس فعاليت‌ها
فعاليت‌هاي مسجد بايد در بين مردم منعكس شود تا از آن مطلع شوند، اين اطلاع و آگاهي از فعاليت‌هاي گوناگون باعث تشويق و دلگرمي مردم مي‌شود و سامان و نظم امور مسجد را نمايان مي‌سازد.
7ـ رفع مشكلات
اگر مردم به ويژه جوانان و نوجوانان بدانند كه بعضي از مشكلاتشان در مسجد رفع مي‌شود، طبيعتاً به مسجد روي مي‌آورند، ‌مثلاً اگر كلاس‌هاي رفع اشكال و تدريس خصوصي به شكل آسان در مسجد تشكيل شود با توجه به وضع مالي بعضي از افراد به شكل مثبتي جلوه مي‌كند.
8ـ خادم
مسئله‌ي خادم از جمله مشكلات عمده‌ي‌ مساجد است، همانطور كه مي‌دانيم اكثر خدّام مساجد از افراد كهنسال و باز نشسته هستند، ‌لذا اين گونه اشخاص روحيه‌ي برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آنجا كه خستگي روحي و پيري در اعصاب و روان انسان تأثير مي‌گذارد، شايستگي لازم را براي اداره‌ي مساجد ندارند و باعث گريز جوانان و نوجوانان از مسجد مي‌شوند؛ پس بايد خادمان مسجد از افراد جوان‌تر باشند تا اشكالات ياد شده پيش نيايد. لازمه‌ي جذب اين افراد نيز تأمين مسائل اقتصادي و امنيتي آن‌ها است، چرا كه آنان بايد زندگي معمولي خود را بگذارنند و در برخورد با افراد نامنظم و بي‌‌تربيت و گاهي هم زورگو تأمين جاني و مالي داشته باشند و با خيال آسوده به اداي وظايف خود بپردازند.